Çiftlikte Yetiştirilen Balıklardaki Stres Nasıl Azaltılır?

Yabani ve çiftlikte yetiştirilen balıklar arasındaki asırlık tartışma manşetlerden hiçbir zaman uzak değildir ve yoğun hayvan yönetim sistemlerinin geliştirilmesi, su ürünleri yetiştiriciliği de dahil olmak üzere çiftlik hayvanlarının refahı konusunda tüketici farkındalığını ve endişesini artırmıştır. Bu konular hem kamu hem de yasal çerçevelerde giderek daha önemli hale gelmektedir. Hayvan refahı konusu da Birleşmiş Milletler tarafından Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile bağlantılı bir sürdürülebilirlik konusu olarak tanımlanmıştır. Halkın söylemini bir kenara bırakırsak, hayvan refahına öncelik vermenin, optimal hayatta kalma, sağlıklı balık stokları ve iyi performans sağlayarak nihai olarak çiftçilere fayda sağladığını biliyoruz. Peki, su ürünleri yetiştiriciliğinde refahı tam olarak nasıl ölçeriz?

Neyse ki, doğal yaşam alanları, hayvan beslenmesi ve yetiştiriciliğe ilişkin daha gelişmiş bir anlayış, optimal hayvan refahının ne anlama geldiğini belirleme ve ölçme konusunda daha büyük bir yetenek kazandırmıştır. Britanya Çiftlik Hayvanları Refah Konseyi tarafından geliştirilen “Beş Özgürlük” maddesi iyi bir rehberdir:

1. Açlık ve susuzluktan kurtulma

2. Rahatsızlıktan kurtulma

3. Acı, yaralanma veya hastalıktan kurtulma

4. Normal davranışı ifade etme özgürlüğü

5. Korku ve sıkıntı sisteminden kurtulma. -FAO. 2021. Afet ve krizlerin tarım ve gıda güvenliği üzerindeki etkisi: 2021. Roma.

Çiftlik balıklarında stresin etkisi

Yukarıda bahsedilen beş refah alanı birbiriyle sıkı sıkıya bağlantılıdır. "Açlık ve susuzluktan kurtulma" ve "rahatsızlıktan kurtulma", çiftçilerin muhtemelen daha fazla operasyonel kontrole sahip olduğu iki alandır. Hayvanlar için her ikisi de garanti edilebiliyorsa, geri kalanı takip etmelidir. İyi formüle edilmiş bir rasyon yoluyla sağlıklı bir bağırsağı korumak, hastalıkları önlemeye ve stresi azaltmaya yardımcı olduğundan, balık çiftliğinde optimum beslenme daha iyi bir refah durumu sağlar. Uygun bir ortam sağlayarak rahatsızlığı en aza indirmek, balığın normal davranış sergilemesini sağlar, yaralanma veya hastalık riskini azaltır ve yine stresi azaltır.

Suda yaşayan patojenlerin çoğu fırsatçıdır, yani balıklar bir veya daha fazla stres etkenine maruz kaldığında hastalık salgınlarının ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir. Tıpkı insanlar gibi balıklar da stres altındayken kortizol adı verilen bir hormon salgılarlar. Kortizol kan basıncını arttırır ve hayvanı korumak için tasarlanmış bir dizi biyokimyasal yolak başlatır. Bu süreç, tek tek hücreleri hasardan korumak için gerekli olan mineral ve vitaminlerin doku rezervlerinden yararlanır. Bu hücrelerin sağladığı oksijen alımı, besin emilimi ve bağışıklık savunması gibi kritik işlevlerin kesintiye uğraması, zararlı patojenlerin hayvana erişmesi için ideal koşulları sağlar. Bu döngüye oksidatif stres denir ve balıkta kötü sağlık ve performansla sonuçlanır.

Çevre

Dünya çapında yaklaşık 200 balık türü ticari olarak yetiştirilmektedir. Balık refahını değerlendirmek için, her türün doğal ortamının yanı sıra içinde yetiştirildiği kültür sisteminin (örneğin, RAS, göletler, ağ kafesleri) çevresel koşullarını da dikkate almalıyız. Sulu ortamları göz önüne alındığında, deri, solungaçlar ve bağırsaklar gibi hayati dokuları balıklarla sürekli doğrudan temas halinde olduğundan, balıklar için optimum su kalitesi zorunludur.

Su sıcaklığı: İlk yer seçimi, en uygun kültür koşullarını sağlamak için kritik öneme sahiptir. Balıklar vücut sıcaklıklarını düzenleyemez ve her türün büyüdüğü ve daha iyi performans gösterdiği optimum bir sıcaklık aralığı vardır. Bu nedenle çevre, yem alımı, sindirim, büyüme ve stres ve enfeksiyona verilen tepkiler dahil olmak üzere tüm önemli süreçleri doğrudan belirler. Göletler veya kanallar gibi açık ortamlardaki su sıcaklığı örneğin RAS'ın aksine, kontrol edilemez ve bu nedenle dikkatli bir şekilde dikkate alınmalıdır.

Çözünmüş oksijen: Balıklar solungaçlar yoluyla sudan çözünmüş oksijeni (ÇO) alır. Kural olarak, bir kültür tesisi içinde oksijen doygunluğu mümkün olduğu kadar yüksek tutulmalıdır. %80'in altına düşer ise stres koşulları başlayabilir. Oksijen koşulları kötüleşir ise balıklar hayatta kalabilmek için mümkün olduğu kadar fazla oksijene erişmek için genellikle içeri akışa veya su yüzeyine hareket eder. Çiftçiler için bu davranış, ekstra oksijenin olabildiğince çabuk sağlanması gerektiğinin kesin bir işaretidir. ÇO seviyelerini düzenli olarak kontrol etmek ve her zaman optimal olduklarından emin olmak çok önemlidir. Daha sıcak su daha az oksijen tutabileceğinden, suyun oksijen içeriğinin artan su sıcaklıklarıyla azaldığını unutmayın. Bu nedenle, daha sıcak suda oksijen eksikliği riski daha yüksektir.

Asitlik ve alkalilik (pH): Suyun pH seviyesi, iyi su kalitesini korumak için yoğun kültür sistemlerinde izlenmesi ve kontrol edilmesi gereken çok önemli bir parametredir. Kültür sistemindeki balık atılımından kaynaklanan CO₂ zayıf bir asit oluşturur ve pH seviyesini etkileyebilir. Çoğu tür için kabul edilebilir pH aralığı 6,5 ile 7,5 arasındadır, ancak bazı türler 5,5 kadar düşük seviyelerde bile başarılıdır. Balık ayrıca ani pH dalgalanmalarıyla strese girebilir. Bu nedenle, balıkların hem kültürü hem de nakliyesi sırasında bu dalgalanmalardan kaçınmak önemlidir.

Gaz kabarcığı travması: Sistem tasarımı ve işletimi de yanlışlıkla strese neden olabilir. Azot süperdoymasının bir sorun olup olmadığını kontrol etmek için zaman zaman toplam gaz basıncını (TGB) ve oksijeni ölçmek önemlidir. Değer çok yüksekse, suyun gazının alınması zorunludur. Su pompaları genellikle pervaneden hava emer, bu da havanın basınçlandırılmasına ve ardından tanklara iletilen suyun aşırı doymuş olmasına neden olur. Bu, balığın kanında sonunda kan akışını tıkayan ve nekroza yol açan küçük gaz kabarcıklarına yol açabilir.

Refah durumunu değerlendirirken izlenmesi ve test edilmesi gereken diğer şeyler arasında nitrit ve nitrat seviyeleri, CO₂ seviyeleri ve amonyak (NH₃) bulunur. İdeal seviyelerde olmadığında, bu koşullar balık stoklarının sağlığı için zararlı olabilir.

Beslenme

Çevresel stres faktörlerini yönetmek için gerekli adımları atmak önemli ölçüde yardımcı olabilirken, hastalık ve stres riski tek başına asla tamamen ortadan kaldırılamaz. Başlangıçtan itibaren hedeflenen beslenmeyi uygulamak çok önemlidir.