รู้ทันสัญญาณเตือนของสารพิษจากเชื้อราในสุกร

บทความต่อไปนี้เผยแพร่ครั้งแรกใน All About Feed, Vol. 29 ฉบับที่ 4 ประจำเดือนมิถุนายน 2021 การตระหนักถึงปัญหาสารพิษจากเชื้อราตั้งแต่เนิ่นๆ จะทำให้คุณสามารถตั้งรับและบรรเทาผลกระทบที่เกิดจากสารพิษจากเชื้อราในสุกรได้ โดยสัญญาณเตือน 10 ข้อที่พบบ่อยดังต่อไปนี้ จะช่วยให้ผู้เลี้ยงสุกรตรวจพบปัญหาสารพิษจากเชื้อราได้อย่างทันท่วงที

สารพิษจากเชื้อรา หรือ ไมโคทอกซิน ไม่ได้เกิดจากเชื้อราชนิดใดชนิดหนึ่งโดยเฉพาะ นั่นหมายถึงเชื้อราต่างสายพันธุ์กันอาจผลิตสารพิษจากเชื้อราชนิดเดียวกันได้ และในขณะเดียวกันเชื้อราแต่ละสายพันธุ์ก็สามารถผลิตสารพิษจากเชื้อราได้หลายชนิด สารพิษจากเชื้อราเพียงชนิดเดียวก็สามารถส่งผลกระทบต่อสุขภาพของสุกร และสารพิษปริมาณเพียงเล็กน้อยของเชื้อราหลายชนิดก็อาจนำไปสู่ปัญหาที่ร้ายแรงได้ ข้อกำหนดส่วนใหญ่ระบุเพียงปริมาณที่ปลอดภัยของสารพิษจากเชื้อราแต่ละชนิดไว้ แต่ไม่ได้ระบุถึงผลกระทบสะสมที่เกิดจากการมีสารพิษจากเชื้อราหลายชนิดปนเปื้อนในอาหารสัตว์ ผลกระทบในลักษณะนี้ปรากฏให้เห็นหลายครั้งในการทดสอบสารพิษจากเชื้อรา ในการสำรวจ Alltech’s 2020 European Summer Harvest พบว่ามีปริมาณสารพิษจากเชื้อราโดยเฉลี่ยอยู่ที่ 6.4 ชนิด ต่อหนึ่งตัวอย่างข้าวโพด

ผลกระทบของสารพิษจากเชื้อราต่อสุกร

สุกรเป็นสัตว์ที่อ่อนไหวเป็นพิเศษต่ออันตรายที่เกิดจากสารพิษจากเชื้อรา การได้รับอาหารที่มีสารพิษปนเปื้อนอาจทำให้เซลล์และเนื้อเยื่อของสุกรเสื่อมสภาพ และนำไปสู่ระบบสรีรวิทยาที่ไม่สมดุล ความไม่สมดุลนี้ทำให้อวัยวะของสุกรทำงานผิดปกติ ซึ่งส่งผลให้สมรรถภาพ ภูมิคุ้มกัน และสุขภาพเสื่อมลง ซีราเลโนน (Zearalenone) เป็นพิษที่ออกฤทธิ์คล้ายเอสโตรเจน (พิษที่เลียนแบบการทำงานของฮอร์โมน) จึงมีผลทำลายระบบสืบพันธุ์ สารพิษจากเชื้อราส่วนใหญ่อาจก่อให้เกิดความเป็นพิษเฉียบพลันในสุกร (แต่มักพบแบบเรื้อรังบ่อยกว่า) สำหรับผู้เลี้ยงสุกร ผลเสียที่เกิดจากปัญหาสุขภาพที่ไม่แสดงอาการมักก่อให้เกิดความสูญเสียทางเศรษฐกิจมากกว่าผลกระทบแบบเฉียบพลัน อีกทั้งมีแนวโน้มที่จะตรวจพบได้ยากกว่า

วิธีจัดการกับสารพิษจากเชื้อราในกระบวนการเลี้ยงสุกร

 เนื่องจากสารประกอบที่เป็นพิษไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า และแม้ว่าจะไม่มีเชื้อราปรากฏให้เห็น แต่อันตรายจากการปนเปื้อนก็ยังสามารถเกิดขึ้นได้ ทำให้การตรวจจับยากขึ้น การใช้กลยุทธ์เชิงป้องกันและการเตรียมการที่ดีจะช่วยลดผลกระทบดังกล่าวได้ และหากตรวจพบปัญหาได้ตั้งแต่เนิ่นๆ ก็จะช่วยให้ผู้เลี้ยงดำเนินการเพื่อลดผลกระทบของสารพิษจากเชื้อราที่มีต่อสุขภาพและสมรรถภาพของสุกรได้อย่างทันท่วงที ต่อไปนี้คือ 10 สัญญาณเตือนของสารพิษจากเชื้อราที่พบบ่อย ซึ่งผู้เลี้ยงสุกรทุกคนควรเฝ้าระวัง

1. ราที่มองเห็นได้ในอาหารสุกร

เชื้อราสามารถเติบโตได้ทั้งก่อนและหลังการเก็บเกี่ยวผลผลิต รวมทั้งในระหว่างการเก็บรักษา อันเป็นสาเหตุให้ส่วนผสมของอาหารสุกรปนเปื้อนเกือบทั้งหมด ผู้ผลิตจำเป็นต้องตรวจสอบการปนเปื้อนที่อาจเกิดขึ้นทั้งในระหว่างการผลิตอาหารสัตว์ การขนส่ง และการจัดจำหน่าย ในบางกรณี เชื้อราอาจปรากฏให้มองเห็นได้ ทำให้สามารถรับมือและดำเนินการป้องกันได้ทันท่วงที แต่ตัวสารพิษจากเชื้อราไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ดังนั้นจึงจำเป็นต้องใช้เทคนิคการตรวจจับที่เฉพาะทางเข้ามาช่วย

2. วัดผลและบันทึกข้อมูล

หลายครั้งที่ผู้เลี้ยงสุกรอาจไม่ทันสังเกตเห็นสัญญาณของการปนเปื้อนสารพิษจากเชื้อราจนกว่ามันจะส่งผลให้สมรรถภาพของสัตว์ลดลง การตรวจวัดและบันทึกข้อมูลสมรรถภาพของสัตว์อย่างละเอียดและแม่นยำจะช่วยให้สามารถประเมินสถานการณ์และพัฒนากลยุทธ์เชิงป้องกันที่มีประสิทธิภาพได้ อัตราแลกเนื้อที่แย่ลงแม้เพียงเล็กน้อย ก็สามารถสร้างความสูญเสียทางเศรษฐกิจได้อย่างร้ายแรง นี่เป็นเพียงตัวชี้วัดอย่างหนึ่งที่ใช้เป็นข้อสังเกตให้เห็นปัญหาที่เกิดจากสารพิษจากเชื้อราได้

3. ปริมาณการกินได้ของสุกรลดลง

บางครั้งเชื้อราอาจทำให้รสชาติและ/หรือกลิ่นของอาหารเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ไม่พึงประสงค์ และในหลายกรณี อาจส่งผลกระทบโดยตรงต่อความอยากอาหารของสุกร ถึงขั้นที่สุกรปฏิเสธอาหารอย่างรุนแรงหรือโดยสิ้นเชิง บ่อยครั้งการบริโภคอาหารที่น้อยลงในแต่ละวันอาจทำให้ประสิทธิภาพในการผลิตลดลงอย่างเห็นได้ชัด โดยเฉพาะในแง่ของการเพิ่มน้ำหนักเฉลี่ยของสุกรต่อวัน

4. มูลสุกรผิดปกติ

สัญญาณความผิดปกติในลำไส้ที่เกิดกับกลุ่มสุกรขนาดใหญ่และความผิดปกติของมูลสุกรที่บ่งชี้ถึงปัญหาจากสารพิษจากเชื้อรา ได้แก่ ลักษณะของมูลที่เปลี่ยนไป จากลักษณะนิ่มเล็กน้อยกลายเป็นของเหลวและมีเลือดหรืออาหารปนออกมา ขณะเดียวกัน ความรุนแรงที่เกิดจากเชื้อโรคบางชนิด (อาทิ อีโคไล ซัลโมเนลลา ลอว์โซเนีย และเซอร์พูลินา) ก็อาจเพิ่มขึ้นด้วยเช่นกัน

5. ผลกระทบต่อระบบสืบพันธุ์

อาหารที่ปนเปื้อนสารพิษหลายชนิดอาจส่งผลให้สมรรถภาพในการสืบพันธุ์ของสุกรลดลงได้โดยไม่คาดคิด โดยอาจกระทบทั้งในสุกรสาว พ่อพันธุ์ และแม่พันธุ์ นอกจากนี้ยังอาจพบสัญญาณของการได้รับสารพิษจากเชื้อราในมดลูกของลูกสุกร เช่น ช่องคลอดขยายใหญ่ขึ้น หรือพบเนื้อตายที่หัวนม(necrotic teats) พ่อพันธุ์อาจมีความต้องการสืบพันธุ์และมีปริมาณอสุจิลดลง อาจพบอาการติดสัดที่ผิดปกติในแม่สุกรหรือมีระยะเวลาระหว่างช่วงหย่านมถึงช่วงติดสัดนานขึ้น นอกจากนี้ ยังมีสัญญาณอื่นๆ ของการปนเปื้อนจากสารพิษจากเชื้อรา อาทิ ปัญหาลูกสุกรตายในครรภ์เพิ่มมากขึ้น จำนวนของลูกสุกรในครอกน้อยกว่าปกติ หรืออัตราการรอดของลูกสุกรลดลง และการหลั่งน้ำนมที่ลดลงของแม่สุกรอาจไม่เพียงพอต่อการเจริญเติบโตของลูกสุกร

6. ภาวะสุขภาพโดยทั่วไปของสุกร

ปัญหานี้เป็นอีกหนึ่งสัญญาณที่ตรวจจับได้ยากที่สุด อย่างไรก็ตาม หากฟาร์มมีอัตราการคัดทิ้งมากขึ้นหรือพบอัตราการตายของสัตว์ที่สูงขึ้น นั่นอาจเป็นตัวบ่งชี้ถึงปัญหาที่เกิดจากสารพิษจากเชื้อราในฟาร์ม นอกจากนี้ ผลสำเร็จจากการฉีดวัคซีนที่ลดลง การแพร่ระบาดของเชื้อโรคที่เพิ่มมากขึ้น และค่ายารักษาที่สูงขึ้น นั่นก็อาจเป็นตัวบ่งชี้ถึงปัญหาเกี่ยวกับสารพิษจากเชื้อราเช่นกัน

7. อาการยื่นย้อยของอวัยวะ (prolapse) ที่เพิ่มขึ้น

อาการลำไส้โผล่ยื่นออกจากทวารหนักและ/หรือการยื่นย้อยของอวัยวะในระบบทางเดินปัสสาวะและระบบสืบพันธุ์ที่เพิ่มขึ้น เป็นสัญญาณที่บ่งบอกถึงปัญหาของสารพิษจากเชื้อราอย่างชัดเจน แม้ว่าอาการในลักษณะนี้อาจเกิดขึ้นได้จากสาเหตุหลายประการ แต่ก็จัดเป็นหนึ่งในอาการที่มักพบได้บ่อยในสุกรที่ได้รับสารพิษจากเชื้อรา ผลกระทบที่เกิดขึ้นโดยตรง ได้แก่ การเปลี่ยนแปลงของเอ็นยึดอวัยวะ ส่วนอาการทางอ้อมที่พบได้บ่อยที่สุดคืออาการท้องร่วงจากความดันในช่องท้อง

8. พฤติกรรมที่เปลี่ยนไปของสุกร เช่น อาเจียน

อาการเซื่องซึมหรือแม้กระทั่งความตื่นเต้น/ความเครียดที่สังเกตเห็นได้ในกลุ่มสัตว์ขนาดใหญ่ อาจมีความเกี่ยวโยงกับการปนเปื้อนของสารพิษจากเชื้อรา แม้กระทั่งการเคี้ยว อาการน้ำลายฟูมปาก หรือที่พบได้บ่อยอย่างการอาเจียนที่เพิ่มขึ้น ก็อาจเป็นสัญญาณเตือนของสารพิษจากเชื้อราเช่นกัน

9. ผิวหนังแพ้ง่ายขึ้น

อาการผิวแพ้ง่าย ซึ่งนำไปสู่รอยโรคผิวหนังบริเวณส่วนบนของใบหูหรือที่หาง อาจเกิดได้จากปัจจัยร่วมหลายปัจจัย รวมทั้งการปนเปื้อนของสารพิษจากเชื้อรา

10. ประสิทธิภาพการผลิตสุกรที่ลดลง

      ผลการวิจัยต่างๆ แสดงให้เห็นอย่างต่อเนื่องถึงผลเสียของสารพิษจากเชื้อราที่มีต่อประสิทธิภาพการผลิตสัตว์ อย่างไรก็ตาม ผลกระทบเหล่านี้อาจไม่ปรากฏชัดในการเลี้ยงสุกรเสมอไป การสูญเสียภาวะเอกพันธ์ (Homogeneity) ในกลุ่มสัตว์วัยเดียวกัน อัตราการกินได้ต่อวันและผลการชี้วัดการเจริญเติบโตที่เปลี่ยนแปลงเล็กน้อย หรือประสิทธิภาพการใช้อาหารสัตว์ที่ลดลง ล้วนเป็นตัวบ่งบอกถึงผลกระทบแฝงที่เกิดจากสารพิษจากเชื้อรา และอาจนำไปสู่ความสูญเสียทางเศรษฐกิจร้ายแรงได้ การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย่างรุนแรงและฉับพลัน เช่น อัตราการตายที่เพิ่มสูงขึ้น อาจบ่งชี้ถึงการปนเปื้อนอย่างเฉียบพลัน ซึ่งผู้เลี้ยงต้องตรวจสอบอย่างทันที

ดร. รัดกา โบรูโทวา ร่วมงานกับออลเทค เมื่อปี 2020 ในตำแหน่งผู้จัดการฝ่ายสนับสนุนด้านเทคนิคประจำภูมิภาคยุโรปสำหรับแพลตฟอร์ม Alltech Mycotoxin Management ดร. โบรูโทวามีประสบการณ์คร่ำหวอดกว่า 12 ปี ในองค์กรชั้นนำในอุตสาหกรรมโภชนาการสัตว์ระดับโลก ตลอดเส้นทางการทำงานที่ผ่านมา ดร. โบรูโทวา ได้ทำงานร่วมกับภาคส่วนต่างๆ ในห่วงโซ่อุปทานของอาหารสัตว์ เพื่อศึกษาผลกระทบของสารพิษจากเชื้อราที่มีต่อสัตว์สายพันธุ์ต่างๆ และมีบทบาทหลักในด้านการวางกลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพสูงสุดเพื่อยับยั้งความเสี่ยงจากสารพิษจากเชื้อรา